سیفون و روش کار آن
یکی از وسایلی که امروزه بسیار کاربرد دارد سیفون است. کاربرد سیفون بیشتر
در امور مربوط به فاضلاب است و آنجا کاربرد دارد. ساختمان سیفون به شکلی است
که پس از هر بار تخلیه فاضلاب مقداری آب در داخل آن باقی می‌ماند به طوری که
این مایع ارتباط فضای داخلی لوله فاضلاب و چاه را با فضای داخل ساختمان قطع می‌کند.
آب داخل سیفون را (آب‌بند) می‌نامند و عمق آب بندی ارتفاع ستون آبی است که بین
قسمت سرریز و عمق گلوی سیفون واقع شده است. مهمترین بخش شترگلو یا
سیفون آب‌بند است.
روش کار سیفون
روش کار سیفون بسیار ساده است. با توجه به سطح آب داخل سیفون در حالت عادی
و قبل از تخلیه فاضلاب به داخل آن در سطح یکسان قرار می‌گیرد. پس از تخلیه فاضلاب
وسایل بهداشتی، توالت، حمام در داخل سیفون ارتفاع آب در شاخه B به تدریج زیاد
می‌شود و ارتفاع آب در شاخه c نیز به طور همزمان بالا می‌آید تا زمانی که سطح آب و
فاضلاب به سر ریز لوله خروجی یعنی به سطح D برسد و در آنجا تخلیه شود. از
این لحظه به بعد هر چه آب وارد لوله ورودی سیفون بشود از لوله خروجی آن خارج می‌گردد.
انواع سیفون
سیفون فاضلاب انواع مختلفی دارد. رایج‌ترین نوع سیفون p و s است که هر یک از
آنها به اشکال مختلفی ساخته و عرضه می‌شوند. با تمام این صحبتها کارآمدترین سیفون،
سیفون p است که به آن شترگلو نیز می‌گویند که بسیار کاربرد دارد. از سیفون‌های
شترگلو برای اتصال به دستشویی، حمام، لگن، آبریز و شیر آبخوری استفاده می‌شود. جریان
فاضلاب سیفون‌ها نوع p از سایر انواع سیفون‌های معمول کندتر است.
انواع سیفون از نظر عمق
آنها را از نظر عمق نیز دسته بندی می‌کنند. سیفون‌ها معمولا از نظر عمق آب بندی دو نوع
می‌باشند که یکی از آنها آب‌بندی معمولی است که عمق آب‌بندی آن حدود ۵ سانتی متر است و
بسیار مناسب و کارآمد می‌باشد. و دیگری با آب‌بندی عمیق که عمق آب‌بندی آن دو برابر
(حدود ۱۰ سانتی متر) است و این نوع نیز کاربرد خود را دارد. با آب‌بندی معمولی عمیق را می‌توان
در شرایط عادی نیز به کار برد و از آن استفاده کرد ولی معمولا در شرایط غیر عادی از قبیل افزایش و
کاهش فشار جو و گرمای زیاد در مواردی که سیستم هواکش کامل نباشد، مورد استفاده قرار می‌گیرد.
سیفون چربی‌گیر
چربی گیر یکی از انواع خاص سیفون است. در مواردی که احتمال ورود چربی از طریق سینک‌های
ظرف شویی به داخل سیستم فاضلاب وجود دارد باید در بین لوله فاضلاب سینک‌های ظرف شویی
سیفون چربی گیر نصب شود تا از ورود روغن و چربی به فاضلاب جلوگیری کند. سیفون چربی گیر قابلیت
نگهداری روغن و چربی را در خود دارد. چربی ورودی به داخل سیفون تحت تاثیر آب سفت می‌شود و به
صورت دوره ای با بلند کردن سینی مشبک خارج می‌شود.
سیفون راه‌بند
سیفون راه بند نیز یکی دیگر از انواع خاص است. نصب در مجرای تخلیه‌ی فاضلاب
ساختمان به شبکه فاضلاب شهری برای جلوگیری از نفوذ گازهای مضر موجود در شبکه فاضلاب شهری
به داخل سیستم لوله کشی فاضلاب ساختمان ضروری است و بسیار رواج دارد. معمولا مجرای ورودی
و خروجی این سیفون هم تراز است و به راحتی گاز و حشرات موذی وارد لوله فاضلاب می‌شوند. این
سیفون دارای یک انشعاب است که با یک لوله عمودی تا کف ساختمان امتداد یافته از آن به عنوان مجرای
بازدید و تمیز کردن لوله استفاده می‌شود و از طریق آن می‌توان اقدام به پاکسازی لوله فاضلاب کرد.
لوله دیگری روی خط فاضلاب نصب می‌گردد تا از تخلیه آب سیفون جلوگیری نماید.
علل از بین رفتن آب‌بندی سیفون
معمولا سیفون‌ها پس از مدتی از بین می‌روند و دچار خرابی می‌شوند. یکی از مشکلات معمول در یک
سیستم فاضلاب از بین رفتن آب‌بندی سیفون است. آب‌بندی ممکن است بر اثر هواکش نامناسب
شبکه فاضلاب و به دنبال آن به وجود آمدن اختلاف فشار در دو طرف مایع از بین از بین برود و
نابود شود. در مجموع از بین رفتن آب‌بندی سیفون‌ها ممکن است ناشی از علل زیر باشد:
۱- سیفوناژ
یکی از علل از بین رفتن سیفون، سیفوناژ است. از بین رفتن آب‌بندی ممکن است در نتیجه تولید
فشار کمتر از اتمسفر در قسمت خروجی سیفون در سیستم فاضلاب باشد. در این حالت آب داخل
سیفون براثر فشار هوا از سمت وسیله بهداشتی، توالت و حمام در سیستم فاضلاب تخلیه می‌شود.
به طوری که درآب‌بندی سیفون در شرایط عادی به علت تعادل فشار در طرفین سیفون به حالت سکون
باقی ماند. این موضوع از اهمیت زیادی برخوردار است. اگر در قسمت خروجی سیفون به دلایلی کاهش
فشار به وجود آید آب داخل سیفون بر اثر فشار جو که در سمت لوله ورودی سیفون بر آن وارد می‌شود
در شبکه سراسری فاضلاب تخلیه می‌گردد. این عمل را که در نتیجه بوجود آمدن شرایط عدم تعادل
فشار هوا صورت می‌گیرد، سیفوناژ می‌نامند. سیفوناژ به دو صورت زیربه وجود می‌آید.
سیفوناژ غیر مستقیم
نوع اول سیفوناژ، سیفوناژ غیر مستقیم است. آب‌بندی سیفون ممکن است به طور غیر مستقیم یا بر
اثر جریان فاضلاب در شبکه فاضلاب در مجرای لوله خروجی بعد از سیفون از بین برود این مشکل غالبا
در تاسیسات لوله کشی پیش می‌آید و رایج است. هنگامی که فاضلاب وسایل بهداشتی مانند حمام
و دستشویی در طبقات ساختمان در لوله قائم مشترکی تخلیه می‌شود سرعت جریان آب هوای داخل
مجرای خروجی دست شویی واقع در طبقه پایین را می‌مکد در نتیجه دراین مجرا مکش ایجاد
می‌شود و فاضلاب را به سمت خود می‌کشد و بر اثر فشار هوای محل آب داخل دستشویی نیز
تخلیه می‌گردد. تحت این شرایط پس از تخلیه امکان تجدید آب‌بندی آن وجود ندارد. با نصب لوله
هواکش در سیستم لوله کشی فاضلاب می‌توان از سیفوناژ غیر مستقیم نیز جلوگیری کرد و دیگر شاهد
این مشکل نبود.
سیفوناژ مستقیم (سیفوناژ خود به خود)
سیفوناژ مستقیم مقداری تفاوت دارد. غالبا در سیفون‌هایی که در وسایل بهداشتی کوچک مانند دست
شویی یا لگن ظرف شویی به کار می‌روند و مجهز به لوله هواکش نیستند سیفوناژ مستقیم به وجود
می‌آید مشکل ساز می‌شود. این سیفوناژ نتیجه عدم تعادلی است که بر اثر تخلیه سریع فاضلاب تولید
می‌شود، چون این گونه وسایل بهداشتی دارای کف مقعری هستند. فاضلاب محتوی آنها به طور ناگهانی
خالی می‌شود و بعدا نیز آب کافی برای تامین مجدد آب‌بندی در آن باقی نمی‌ماند. اما این موضوع
عادی است.
۲– تبخیر شدن آب سیفون
یکی از علل از بین رفتن آب بند، تبخیر است. از بین رفتن آب‌بندی سیفون‌ها بر اثر تبخیر یک پدیده طبیعی
است که به ندرت اتفاق می‌افتد. در شرایط عادی چندین روز طول می‌کشد تا آب داخل سیفون‌ها تبخیر
شود و معمولا با استفاده مجدد از وسایل بهداشتی مثل حمام، دستشویی و توالت این مشکل برطرف
می‌شود و دیگر مشکلی به وجود نمی‌آید. به کار بردن سیفون‌هایی با عمق آب‌بندی بیشتر زمان تبخیر را
طولانی‌تر می‌کند و در طول این مدت نیز احتمال استفاده مجدد از وسیله بهداشتی و پر شدن سیفون زیاد است.
۳- اثر باد
در این میان باد نیز در این موضوع تاثیر دارد. بادهای شدیدی که از دهانه خروجی لوله‌های هواکش فاضلاب
در بالای بام عبور می‌کند ممکن است آب‌بندی را تحت تاثیر قرار دهد و آن را از بین ببردند. وقتی
باد از طریق لوله هواکش به داخل سیستم لوله کشی به طرف پایین هدایت می‌شود و درون لوله حرکت
می‌کند البته به ندرت ممکن است در اثر ازدیاد فشار هوای داخل لوله‌های فاضلاب آب داخل سیفون‌ها را
به حرکت در آورده و مقداری از آن را به خارج تخلیه کند و آب بند سیفون را از بین ببرد که این هم مشکل
بزرگی ایجاد نمی‌کند، زیرا احتمال خالی شدن کامل آب سیفون‌ها بسیار کم است و نگرانی وجود ندارد.
به هر حال برای جلوگیری از تاثیر باد می‌توان هواکش لوله فاضلاب را دورتر از گودال‌های شیروانی و جاهایی
که احتمال دارد باد از آنجا به شکل گردبادی به داخل لوله‌ی هواکش هدایت شود نصب نمود و انتهای آن
را با دو زانوی ۹۰ درجه به صورت عصایی ساخت.
۴– کشش لوله‌های مویین
و در نهایت آخرین علت از بین رفتن آب بند شترگلو یا کشش مویین است. از بین رفتن آب‌بندی
سیفون‌ها براثر خاصیت کشش لوله‌های مویین خیلی کم اتفاق می‌افتد بلکه این اشکال هنگامی رخ
می‌دهد که یک جسم خارجی مانند پارچه از داخل سیفون به طرف مجرای خروجی آن آویزان شود و تمام
آب را از بین ببرد. همان طور که دیده می‌شود کهنه یا پارچه مانند فیتیله ای آب داخل را به طرف
بالا می‌کشد. آب ریسمان از مجرای خروجی در لوله تخلیه می‌چکد. درصورتی که چنین اتفاقی
رخ دهد سرعت جذب آب به وسیله کهنه یا پارچه بیشتر شده و آب‌بندی به سرعت از بین می‌رود.
البته این مشکل با ریختن کمی آب حل می‌شود.